Anestezi, halk arasında daha çok ‘Narkoz’ olarak bilinir. Yunanca kökenli olan anestezi kelimesi; hissizlik, duyu kaybı, duyuların geçici olarak ortadan kalkması anlamlarına geliyor.
Diğer bir deyişle anestezi, ağrısız ve güvenli bir ameliyat ya da operasyonun gerçekleşebilmesi için tam bilinç kaybı olmadan hastaya çeşitli ilaçlar verilerek operasyon sırasında ağrı hissetmesini engellemektir.
Amaç, ameliyat sırasında hastada ortaya çıkabilecek korku, endişe ve yoğun ağrıdan kaynaklı vereceği reflekslerin önünü almak, ağrı hissini önlemek ve gevşemesini sağlamaktır. Özetle; anestezi, hastanın duyarlılığının ileri derecede ortadan kaldırılmasıyla ortaya çıkan yoğun uyuşma halidir.
Anestezi hem hastanın güvenliği hem de doktorun ameliyatı uygun bir şekilde yapabilmesi için gereklidir. Anestezi, yapılacak cerrahi işlem veya girişimsel işleme göre farklı yöntemlerle uygulanır. Her hastanın ihtiyaç duyduğu anestezi yöntemi farklıdır.
Anestezi, iki farkı yöntem ile yapılır. Bunlardan biri genel anestezi diğeri ise lokal anestezidir. Her iki anestezi türü de çeşitli düzeylerde sinir sistemlerini baskılayarak ağrı hissini engeller.
Genel anestezi, beyindeki sinir hücrelerini etkileyerek tüm vücudun uyuşmasını sağlarken, lokal yani bölgesel anestezi ise sadece belirlenen bölgedeki sinir uçlarını uyuşturarak ağrı hissini oluşmasını engeller.
Bu yazımızda ‘Lokal anestezi nedir?’, ‘Lokal anestezi çeşitleri nelerdir?’ ve ‘Lokal anestezi yan etkileri nelerdir?’ sorularını tüm detayları ile yanıtladık.
Yazı İçeriği
Lokal Anestezi Nedir?
Lokal anestezi, cerrahi işlemin yapılacağı bölgede bulunan sinir çevresine ya da vücudun alt bölgesini uyuşturmak amaçlı omurilik bölgesine anestetik ilaçlar vasıtasıyla yapılır.
Lokal anestezi etkisi oluşturmak için kullanılan ilaçlara lokal anestetikler denir. Lokal anestezi, sezaryen ya da normal doğum, kalça-diz protez takımı, varikosel cerrahi, diş hastalıklarının tedavisi, idrar torbası ve anal bölge ameliyatları gibi bölgesel tedavinin amaçlandığı cerrahi müdahalelerde kullanılır.
Anestetik ilaçlar, deri altına enjekte edildiği gibi deri üzerine püskürtme, sürme şeklinde de yapılır. Lokal anestetik ilaçların etkisi ile sinirsel iletim durdurulur, bölgedeki sinirler duyarsız hale gelir ve hasta, herhangi bir ağrıyı algılayamaz. Lokal anestezi yöntemi kullanılarak kol, bacak, burun gibi vücudun sadece belli bir bölgesi uyuşturulur.
Lokal anestezi esnasında hastanın bilinci açıktır. Etrafında olup bitenleri duyar ve farkındadır. Lokal anestezi yapılacak işleme göre farklı şekillerde yapılır. En yaygın olan lokal anestezi çeşitleri; spinal ve epidural anestezidir.
Lokal anestezi uygulaması yapıldıktan sonra lokal anestezi uygulan bölgedeki uyuşukluğun geçmesi için hasta bekletilir.
Lokal Anestezi Çeşitleri Nelerdir?
Topikal Anestezi
- Topikal anestezi, uygulanan bölgeye kısa bir süreliğine etki eder.
- Topikal anestezi için sıvı, toz, yağ ve jel formunda anestetik madde kullanılır.
- Uyuşturulacak bölgeye göre gargara, püskürtme, sürme, damlatma yolu ile uygulanır. Böylece mukozadaki ve derideki sinir uçları bloke olmuş olur.
- Topikal anestezi yöntemi, genellikle burun, boğaz ve ağız müdahalelerinde, rektum ve vajina muayenelerinde ve endoskopilerde kullanılır.
- Enjekte ederken dikkat edilmelidir. Aksi takdirde solunum yetersizliği, kardiyak arrest ve şok durumlarının gelişmesine sebebiyet verebilir.
Lokal İnfiltrasyon
- Anestetik maddenin deri altında enjekte edilmesi ile yapılır.
- Periferik sinirleri bloke etmek için kullanılan anestetik ilaç kısa süre içinde etkisini gösterir.
- Yara ve kesik bulunan(insizyon) ya da cerrahi müdahale yapılacak operasyon bölgesine uygulanır.
- Genelde apse açma, ben aldırma gibi küçük cerrahi girişimler gerektiren bölgelere uygulanır.
- Anestetik ilaç verilirken kullanılan iğnenin damar içine verilmemesine dikkat edilmelidir.
- Lokal infiltrasyon uygulama esnasında enjekte işlemi için kullanılan iğne, damar içine geçtiği durumlarda kardiyovasküler kollaps veya konvülsiyon meydana gelebilir.
Sinir bloku
- Sinir bloku adı verilen anestezi, sinir veya sinir pleksus bölgelerine uygulanır. Pleksun karmaşık sinir ağlarının genel adıdır.
- Duyu sinirlerinin iletimi kesilir.
- Küçük bir doz anestetik ilaç kullanılarak geniş bir bölgedeki sinirler bloke edilir.
- İlaç damar yolundan uygulanmaz. Damar içine yanlışlıkla verildiği takdirde ciddi sistemik tepkiler meydana gelebilir.
Spinal anestezi
- Vücudun alt tarafında yapılacak ameliyat ve müdahalelerde uygulanır.
- Spinal anestezi, daha çok normal doğum tercih etmeyen ya da gerçekleşmesi sağlık açısından sakıncalı olan durumlarda başvurulan sezaryen ameliyat sırasında alt vücudu uyuşturmak için kullanılır.
- Beyin omurilik sıvısının bulunduğu dura mater ve araknoid mater arasındaki boşluğa uygulanır yani bel bölgesinden enjekte edilir.
- Oluşabilecek komplikasyonların önlenmesi için hasta sürekli olarak gözlemlenmelidir çünkü anestetik ilaçlar omurilik boyunca ilerlediğinden kaynaklı solunumu inhibe etme riski vardır.
- Bel ağrısı, kusma ve baş dönmesi gibi yan etkileri olabilir.
Epidural Anestezi
- Epidural anestezi, Spinal anestezi ile benzer özelliklere sahiptir.
- Anestetik madde, dura mater ve bu bölgenin dışında kalan bağ dokularının arasındaki boşluğa enjekte edilir.
- Epidural anestezi, çoğunlukla normal doğum ve sezaryen doğumlarda başvurulur. Onun dışında yine alt vücudu ilgilendiren cerrahi müdahalelerde de kullanılır.
- Spinal anesteziye göre uygulanması daha kolaydır. Meydana gelebilecek yan etkiler ve komplikasyonlar çok daha azdır. Bu sebeple spinal anesteziden daha çok tercih edilir.
- Uygulanacağı bölgelere göre çeşitlilik gösterir. Bunlar; servikal, torakal, kaudal ve epidural bloklardır.
- Enjeksiyon esnasında baş dönmesi, kalp çarpıntısı, kan basıncı artışı ve havale oluşabilir.
Lokal Anestezi Yan Etkileri Nelerdir?
Halihazırda hastada buluna çeşitli hastalıklar, anestezi uygulanma biçimi, anestetik ilaçlar ya da cerrahi müdahale esnasında meydana gelebilecek komplikasyonlar, bazı yan etkileri meydana getirebilir.
Her ne kadar oluşabilecek yan etkiler minimum seviyede tutulsa da cerrahi müdahale sırasında veya sonrasında uygulanan yöntemler, hastanın mevcut sağlık durumu ve anestezi tekniği gibi faktörler bazı istenmeyen yan etkileri de beraberinde getirir. Bu yan etkilerin ortaya çıkmasında en önemli etkenlerden biri, hastanın yaşıdır.
Hastanın yaşı, yan etkilerin meydana gelme olasılığını etkiler. Özellikle hipertansiyon, obezite, nörolojik bozukluklar, kalp ve damar hastalıkları, astım, KOAH gibi akciğer hastalıkları çeşitli yan etkilerini meydana gelmesini tetikleyebilir.
Lokal anestezi esnasında nadiren de olsa bazı yan etkiler ve komplikasyonlar oluşabilir. ‘Lokal anestezi yan etkileri nelerdir?’ sorusunu şu şekilde yanıtlayabiliriz.
- Lokal anestezi, uygulanan bölgeye farklı dozlarda anestetik ilaçlar kullanılarak yapılır. İlacın yapısına ve dozuna bağlı olarak sistemik ve toksik etkiler, damar yaralanmaları, baş ağrısı, halsizlik, kuvvet kaybı, kalp ritminde bozukluk, geçici bilinç kaybı, idrar yapmada kısa süreliğine zorlanma gibi yan etkiler meydana gelebilir. Kalp krizi, inme gibi ciddi yan etkiler de gerçekleşebilir.
- Tüm tıbbi uygulamalarda olduğu gibi lokal anestezi işleminde de bazı riskler mevcuttur.
- Teknolojinin gelişmesi ve kullanılan ilaçların çeşitlenmesi ile birlikte oluşabilecek yan etkiler ve komplikasyonlar minimum seviyeye indirilmiştir.
- En sık görülen lokal anestezi yan etkisi, tansiyon düşmesidir. Bu durum, operasyon veya işlem öncesinde serum verilerek engellenebilir.
- Anestetik ilaçların yanlışlıkla damar içine verilmesi ile ciddi yan etkiler ve komplikasyonlar meydana gelebilir.
- Lokal anestezi uygulamasında çok nadiren de olsa kalıcı duyu ve güç kaybı oluşabilir.
- Son olarak anestetik ilaçların uygulandığı bölgede kanama ve enfeksiyon oluşma ihtimali vardır.
Sıkça Sorulan Sorular
1- Lokal anestezi ne kadar sürer?
Lokal anestetikler ne kadar hızlı çalıştıklarına göre değişir. Bazı lokal anestezik enjeksiyonlar birkaç dakika sonra etki eder. Diğerlerinin çalışması yaklaşık 30 dakikaya kadar daha uzun sürebilir. Anestezik bir göz spreyinin etki etmesi sadece birkaç saniye alabilir.Lokal anestezik kremin etki etmesi 60 dakikaya kadar sürebilir.
2- Lokal anestezide acı hissedilir mi?
Lokal anestezi, vücudun sınırlı bir bölgesinin uyuşturulduğu anestezi türüdür. İşlem sırasında bilinci açık olan hasta, işlemin uygulandığı bölge uyuşturulduğu için herhangi bir ağrı hissetmez.
3- Lokal anestezi nasıl yapılır?
Lokal anestezi, vücudunuzun bir kısmının lokal anestezik adı verilen bir ilaçla uyuşturulmasıdır. Lokal anestezik, sinirlerinizin ağrı sinyallerini beyninize taşıma şeklini bloke ederek çalışır. Bu uyuşma etkisi kısa bir süre devam eder. Hala uyanıksınız ve etrafınızda olup bitenlerin farkındasınız, ancak herhangi bir acı hissedemezsiniz, bunun yerine genellikle sadece biraz dokunma ve baskı hissi duyacaksınızdır.
4- Lokal anestezide hasta uyur mu?
Genel anestezi ameliyat süresince devamlı olarak uygulanmaktadır. Ameliyat bitince anestezi sonlandırılır. Bölgesel anestezi uygulamalarında verilen lokal anestezik ilaçların belli bir etki süresi vardır, tahmin edilenden fazla süren ameliyatlar için bu süre yetersiz kalabilir. Böyle bir durumda hastalara damar yoluyla genel anestezik ilaçlar verilerek ameliyat bitinceye kadar hastaların uyuması sağlanabilir. Önceden ameliyatın uzayabileceği öngörülmüşse epidural kateter yerleştirilerek ilave ilaç verilmek suretiyle bölgesel anestezi süresi uzatılabilir. Uzayan ameliyat ve bölgesel anestezi süresi, uyanık hastalar için stres ve şikâyet sebebi olabilir.
5- Lokal anestezi için aç olmak gerekir mi?
Anestezi verilecek hastaların midesi boş olmalıdır. Hasta anestezi altındayken, dolu midede bulunan gıdalar ve asitli mide sıvısı yemek borusundan geri gelerek, nefes borusuna kaçabilir bu da istenmeyen bir durumdur ve hayati tehlikeye neden olabilir. Yetişkin hastaları ameliyattan en az 6-8 saat öncesinden itibaren herhangi bir gıda almamaları gerekmektedir. Ameliyattan 2 saat önce bir bardağı geçmeyen su, çay, ıhlamur gibi berrak sıvılar alınabilir. Süt gazlı içecekler, çorba dan uzak durulmalıdır. Devamlı kullanılan ilaçlar doktora danışılarak ameliyattan bir saat öncesine kadar yarım bardak suyla alınabilir. Bazı annelerin az miktar bir şeyler yemenin çocuklara zarar vermeyeceğini, onları doyurmayacağını düşünerek, doktorunun izni olmadan ameliyattan önce bebeklerini beslemeleri veya emzirmeleri sakıncalı bir durumdur.
6- Lokal anestezi kimlere uygulanmaz?
Kanama pıhtılaşma sisteminde sorun olanlarda, kan sulandırıcı ilaç kullananlarda, bel bölgesinde enfeksiyon olanlarda kullanılmıyor. Çocuklarda da tercih edilmiyor. Hastanın istememesi halinde bölgesel anestezi uygulanmıyor.
7- Lokal anestezide mı tok mu?
Ameliyattan Önce Aç Olmanın Önemi. Anestezi verilecek hastaların midesi boş olmalıdır. Hasta anestezi altındayken, dolu midede bulunan gıdalar ve asitli mide sıvısı yemek borusundan geri gelerek, nefes borusuna kaçabilir bu da istenmeyen bir durumdur ve hayati tehlikeye neden olabilir.
8- Lokal anestezi de sonda takılır mı?
Bir kere öncelikle eğer lokal anestezi yapılmışsa sonda şart. Genel anestezi yapılmışsa zaten uyandıktan sonra sezaryenden, kendini hissetmeye başlayacağı için idrarını da hissetmeye başlayacak, onlarda zorunlu değil. Ama genelde takılıyor.
9- Lokal anestezinin yan etkileri nelerdir?
Gerek tıbbi anlamda yaşanan gelişmeler gerekse modern tıp teknolojisindeki ilerlemeler sayesinde cerrahi ve anestezi bilimi eskiye oranla çok daha güvenli bir noktaya ulaşmış durumda. Ancak bu gelişmeler anestezi işlemlerinin risksiz olduğu anlamına gelmemektedir. Tüm anestezi işlemlerinin birçok parametrenin de etkisiyle küçük ya da büyük yan etki ve komplikasyonları vardır. Lokal anesteziye bağlı yan etkilerin çoğu hayati risk taşımaz ve kolaylıkla tedavi edilebilmektedir. Lokal anesteziye bağlı en sık görülen yan etki bulantı ve kusmadır. Ameliyatın türü, kullanılan ilaçlar gibi tetikleyici birçok faktöre bağlı olarak ortaya çıkan bu durumun önüne geçmek için ameliyat sırasında bazı ilaçlar kullanılmaktadır. Bununla birlikte boğaz ağrısı, kas ağrıları, kaşıntı tansiyon düşüklüğü ya da yükselmesi, kalp ritim bozuklukları ve geçici bilinç kaybı da genel anestezi sırasında ve sonrasında gözlenen yan etkiler arasındadır.
10- Lokal anestezi şekilleri nelerdir?
Modern tıpta anestezi, hastaya cerrahi girişimin sağlıklı ve konforlu bir şekilde yapılmasını sağlayan duyusuzluk hali olarak tanımlanabilir. Anestezi, hastanın ağrı duyusunu kaldırır ve bilinç kaybını sağlar. Ameliyatın gerektirdiği duruma göre bütün bu bileşenlerin hepsi veya bazen birkaçı uygulanarak anestezi çeşitleri sağlanır. Ağrı duyusunun kaldırılması hastanın ameliyat olması için şarttır. Anestezinin en önemli özelliği ise geri dönüşlü olmasıdır. Hastanın sağlık durumuna, yaşına, tıbbi özelliklerine, yapılacak ameliyata bağlı olarak çeşitli anestezi yöntemleri uygulanabilir.
