Vücudumuz birbirinden farklı sistemlerin ve hormonların bir uyum içerisinde işlevini yerine getirmesi ile ayakta durmaktadır. Anatomimizi oluşturan on bir ayrı sitemin yanı sıra hormonlarda farklı fonksiyonlarımızın kontrolünü sağlar.
Büyüme, üreme, gelişme ve strese uyum sağlama gibi onlarca işlev hormonlar ve sinir sistemi tarafından kontrol edilmektedir.
Hormonlar kısaca tanımlamak gerekirse iç salgı bezlerinin salgıladığı kimyasallar olarak açıklanabilir. Bu salgılama görevini yerine getiren iç salgı bezleri sinir sistemimiz ile uyumlu bir şekilde çalışır. Bu düzenle işleyen sürecin incelenmesi ise endokrinoloji sayesinde gerçekleşir.
İşte endokrinoloji ne demek? Çocuk endokrinoloji nedir? Endokrinoloji neye bakar gibi sıkça sorulan soruların cevapları.
Endokrinoloji Ne Demek?
Bir üstte açıklama kısmında endokrinoloji üzerinde hafif bir anlatım yaptık. Şimdi biraz daha detaylarına inerek endokrin bezlerinin çalışma prensibi ve ürettiği hormonlar ile ilgilenen bir bilim dalı olan Endokrinolojinin görevlerine bakalım.
Endokrinoloji kelime kökü olarak endokrin yani iç salgı kelimesinden türemektedir. Sıkça kullanılan bir diğer ifade ile hormon bilimi de diyebiliriz. Hormonu kısaca tanımamamız gerekirse de vücudumuzda ki kablosuz bir iletişim ağı olarak ifade edebiliriz.
Bu hormonları üreten organların geneli ise; endokrin organ yani iç salgı bezi olarak adlandırılır. Bunlar;
- Tiroid
- Pankreas
- Paratiroid
- Böbrek üstü bezi
- Yumurtalıklar
- Hipotalamus
- Hipofiz ve efiz olarak detaylandırılabilir. Endokrin organları bunlardır.
Tabi ki vücudumuzun birbiri ile uyum içerisinde olan bir orkestra gibi olduğunu unutmayalım. Her hangi bir organ veya hormon üzerinde meydana gelebilecek bozulmalar beraberinde sağlık sorunlarını getirmektedir.
Endokrin organlar sinir sistemimiz ile birlikte bu hayati görevin taşıyıcılarıdır ve bu sistemin düzenlenmesinde önemli bir rol oynar.
İşte bu saydığımız organların, sinir sistemlerinin ve metabolizmanın düzensiz çalışmasından kaynaklık rahatsızlıkları inceleyen bilim dalına Endokrinoloji denir. Endokrinolojinin alanına giren bazı hastalıkları da şu şekilde sıralamak mümkündür.
- Hipofiz bezinde oluşabilecek tümörler ve hipofizer yetersizlikler
- Pankreas tümörü
- Kan şekeri düşüklüğü
- Obezite ve şişmanlık
- Böbreküstü bezlerinin istenilen düzeyde çalışmaması
- Tiroid bezi hastalıkları
- Paratiroid bezi hastalıkları
- Hipertansiyon (Yüksek tansiyon)
- Osteoporoz, osteomalazi, paget hastalığı gibi metabolik kemik rahatsızlıkları
- Kadın ve erkekte cinsen fonksiyon bozuklukları
Endokrinoloji geniş bir tıbbi alandır. Yukarıda yazdığımız iç salgı bezlerinden kaynaklı rahatsızlıkların yanı sırda metabolizma sorunları da içerisine girer. Bu hastalıkların araştırılması ve tedavi süreçlerinin oluşturulması kapsamında tıp bilimine yardımcı olan yardımcı bir bilim dalıdır.
Çocuk Endokrinoloji Nedir?
Bir üst başlığımızın altında endokrinoloji bölümünün alanı hakkında bilgiler vermiştik. Çocuk endokrinoloji ise biraz farklılıklar göstermektedir. Öncelikle bilmemiz gerekir ki çocukluk ve büyüme döneminde hormonların görevi oldukça önemlidir.
Organların gelişmesinden vücut işlevlerinin gelişmesine kadar pek çok alanda hormonların etkisini görürüz.
Çocukluk çağında hormon dengesinde meydana gelebilecek bozulmalar ise ileriki yaşlarda daha büyük sağlık problemlerine sebebiyet verebilmektedir. Öyle ki erken teşhis koyulup hormon bozukluğunun tedavisine başlanmadığı takdirde kalıcı hasar oluşma riski de ortaya çıkmaktadır.
Bu sebeple büyüme çağındaki bireylerin erişkinler ile aynı şartlarda değerlendirilmesi pekte mümkün görünmüyor. Zira vücudu oluşturan sinir sistemleri, organlar ve hormonlar büyüme döneminde her zamankinden farklı bir işleyişe sahip olmaktadır.
İşte bu önem endokrinoloji biliminin kendi içerisinde çocuk endokrinoloji bölümünü çıkarmasına yol açmıştır. Çocuk endokrinolojisi görev yapan hekimler 6 yıllık tıp eğitiminin ardından 5 yıl çocuk sağlığı ve hastalıkları uzmanlık eğitimini tamamlamış hekimlerdir. Tabi sadece bununla da sınırlı değil.
Aynı zamanda 3 yıllık çocuk endokrinolojisi yan dal uzmanlık eğitimini de tamamlamış olmaları gerekir. Alanında uzman hekimlerin modern tıbbın yardımları sayesinde hormonal rahatsızlıkları erken yaşta teşhis etmesi ve kalıcı bir tedavi süreci başlatması beklenir. Bu şekilde çocukların yetişkinlik sürecine sağlıklı bir geçiş yapması sağlanır.
Çocuk endokrinoloji kısaca çocuklarda ve büyüme çağındaki bireylerde hormonal bozuklukların teşhis edilmesini ve bu rahatsızların kalıcı olarak sağlamasını sağlayan bir tıp alanıdır. Dilerseniz şimdi de endokrinoloji ve çocuk endokrinoloji neye bakar bunu bir inceleyelim.
Endokrinoloji Neye Bakar?
Endokrinolojiyi buraya kadar ikiye ayırdık. Endokrinoloji erişkin bireylerde iç salgı yani endokrin organlarından kaynaklı sağlık sorunlarının teşhisiyle ve tedavisiyle görevlidir. Bununla birlikte metabolik rahatsızlıkların tedavisinde de görev aldığını unutmayalım.
Erişkinlerden endokrinoloji alanın ilgilendiği rahatsızlardan yazımızın giriş kısmında bahsetmiştik. Çocuk endokrinoloji alanının ilgilendiği hastalıklardan da kısaca bahsedelim.
- Büyüme Gerilikleri
Çocuklarda büyüme anne karnında başlar ve 18-20 yaşlarına kadar devam eder. Bu büyüme işlevini ise büyüme hormonu sağlar. Büyüme hormonunun yetersiz salgılanması veya hiç salgılanmaması durumunda kilo alımı ve boy uzamasında eksiklikler gözlemlenir.
- Erken Ergenlik
Ülkemizde de oldukça sık karşılaşılan bir endokrin hastalık olan erken ergenlik takip edilmesi gereken bir sağlık sorunudur. Bildiğimiz üzere kız çocuklarında 8 yaşında göğüslerin şişmesi, genital bölge ve koltuk altında tüylenmenin başlamasıyla ergenlik süreci başlar.
Erkek çocuklarda ise 9 yaşından önce testis hacminde artış gözlemlenir ve ergenlik süreci başlar. Bu veriler doğrultusunda erken ergenlik takibi yapılmalı ve sorun görülmesi halinde hormonal tedaviye başlanmalıdır.
- Boy Kısalıkları
Büyüme gerilikleri başlığı altında da bahsettiğimiz bir diğer endokrin hastalık boy kısalığıdır. Farklı hormonal nedenlerden dolayı anne ve babaya oranlar boy kısalığı şüphesi görüldüğünde bunun nedeni araştırılmalı ve doktor kontrolünde tedaviye başlanmalıdır.
- Obezite (Şişmanlık)
Çağımızın en büyük problemlerinden bir tanesi olan obezite de yaş skalası giderek aşağıya iniyor. Bunula birlikte genç yaşlarda başlayan obezite ileriki yaşlarda beraberinde kalp ve damar hastalıklarını da getirebiliyor. Bu sebeple obezite altında yatan hastalığın veya hormona bozukluğun araştırılıp teşhis edilmesi gerekmektedir.
Bu saydığımız rahatsızlıkların yanı sıra çocuk endokrinolojisi alanına giren bazı endokrin hastalıklarda şunlardır;
- Gecikmiş ergenlik
- Şeker hastalığı
- Hipoglisemi
- Su ve mineral dengesi bozuklukları
- Hipofiz besi hastalıkları
- Guatr ve tiroid bezi rahatsızlıkları
- D vitamini eksikliğinden kaynaklanan hastalıklar
- Cinsiyet gelişim bozuklukları
- Böbrek üstü bezi hastalıkları
- Adet düzensizlikleri
- Kalsiyum ve fosfor metabolizması ile ilgili bozukluklar
- Aşırı tüylenme
Tüm bu saydığımız endokrin hastalıklar endokrinoloji ve çocuk endokrinoloji alanı altında incelenip teşhis edilmektedir. Çocukluğumuzdan erişkin dönemimize kadar hayatımızın her alanında sağlıklı hormonlara sahip olmamız gerektiğini unutmamamız lazım.
Sinir sistemlerimiz, organlarımız ve hormonlar sayesinde vücut fonksiyonlarını yerine getirebilmektedir. Bu sebeple endokrin hastalıkların erken teşhisi hayati önem taşımaktadır. Hormonal dengemizin sağlığından emin olalım.
Sıkça Sorulan Sorular
1- Endokrin bölümü hangi hastalıklara bakar?
Diyabet: Endokrinoloji ve metabolizma hastalıkları arasında en çok görülen hastalık diyabettir. Diyabet; salgı bezlerinin bulunduğu pankreasın yeterli miktarda insülin üretememesi ya da üretilen insülini etkili bir şekilde kullanılamaması durumudur. Bu hastalık ömür boyu sürebilecek hastalıklar arasında bulunmaktadır.
Obezite: Halk arasında şişmanlık olarak da adlandırılan obezite, dünyada oldukça yaygın bir hastalıktır. Vücut endeksine göre çok fazla yağ barındıran kişilere konulan bu teşhisin çeşitli nedenleri bulunmaktadır. Düzensiz ve sağlıksız beslenme, genetik problemler obeziteye yol açabileceği gibi insülin direnci, tiroit ve böbrek üstü bezi hastalıkları, yumurtalıklar ya da hipofiz bozuklukları da bir etken olabilmektedir. Endokrin sebebiyle oluşan obezite sonrasında doktor, uzman bir diyetisyen kontrolünde hastayı tedavi etme sürecine girmektedir.
Tiroit: İnsan vücudundaki metabolizma hızının ana etmeni olan tiroit bezi, doğru üretilip depolanmadığında organların doğru çalışmamasına yol açmaktadır.
Hipertansiyon: Yüksek kan basıncı olan hipertansiyon kontrol edilemediği zaman ciddi rahatsızlıklara yol açan bir hastalıktır. Kalp, beyin ve böbreğe giden damarlara hasar veren hipertansiyon; kalp krizi, böbrek yetmezliği ve inme gibi sonuçlara yol açabilmektedir.
Kısırlık: Dünya üzerinde çocuk sahibi olmayan milyonlarca çift bulunmaktadır. Bu süreçte çeşitli tedavi süreçleri denenmektedir. Endokrin hastalıklardan da kaynaklanan bu sıkıntılı süreçte doğru tedavi yöntemleri ile çocuk sahibi olmak mümkün olabilmektedir.
2- Endokrinoloji hastalığı nedir?
Endokrin hastalıklar, hormon adı verilen maddeler aracılığıyla insan vücudundaki hayati fonksiyonları kontrol eden organ ve bezlerden oluşan kompleks bir sistem olan endokrin sistemde görülen bozukluklardır. Bu hormon dengesizliği kişinin sağlığını çeşitli şekillerde etkileyebilir ve bazı endokrin hastalıkları diğerlerine göre daha yaygın olarak görülmektedir. Endokrin hastalıklar arasında diyabet ve daha nadir olarak görülen Akromegali ve Cushing hastalığı gibi rahatsızlıklar yer almaktadır.
3- Endokrin doktoru hangi tahlilleri ister?
Endokrin organlar 1- Hipofiz 2- Tiroid 3- Adrenaller 4- Overler 5- Testisler 6- Pankreas’ dır. Endokrin hastalıklar 3 grupta toplanır. Hastalıkların tanısında fizik muayene, kan testleri, görüntüleme yöntemleri (ultrason, bilgisayarlı tomografi, manyetik rezonans, sintigrafi) ve gerekirse biyopsi kullanılır.
4- Endokrin tedavisi nasıl yapılır?
Hormon tedavisi, büyümek için hormonları kullanan kanserin büyümesini yavaşlatan veya durduran bir kanser tedavisidir. Bu tedavi yöntemi, büyümek için hormon kullanan bazı prostat kanseri ve meme kanseri gibi kanserleri tedavi etmek amacıyla kullanılır. Hormon tedavisi aynı zamanda endokrin tedavisi olarak da adlandırılmaktadır. Meme kanseri, prostat kanseri, nöroendokrin tümörler ve bazı jinekolojik kanserlerde hormonlar üzerinden etki eden endokrin tedavileri uygulanmaktadır. Hormon tedavisi, meme, prostat, nöroendokrin ve rahim kanserlerinde uygulanır. Bu kanser çeşitlerinde uygulanan hormon tedavileri kanser türlerine göre birbirinden farklılık göstermektedir.
5- Endokrinoloji muayenesi nasıl yapılır?
Hormon testlerinin her birinin ölçümleri ile şekli değişkenlik göstermektedir. Hormon testleri genellikle kan alınarak yapılmaktadır. Bir hastalığın tanısında hormon seviyelerine bakmak yeterli oluyorsa o zaman kandaki hormon miktarından hormon seviyesi öğrenilebilmektedir. Ancak bazen, bazı hormonlar ve organlar için kan düzeyleri değil metabolizmaları neticesinde oluşan maddelerin miktarlarına kandan ve diğer vücut sıvılarından bakmak gerekmektedir. böbrek üstü bezlerinde bulunan kortizol hormonuna bakılması için 24 saatlik bir sürede idrar biriktirilip bu örneğe bakılması gerekmektedir. Adrenalin düzeyine bakmak için ise metanefrin seviyesinin kontrol edilmesi gerekmektedir. Kandaki hormon düzeyleri bireylerin yaşları, günlük aktiviteleri, cinsiyetleri, hastalıkları, beslenme alışkanlıkları alkol ve sigara kullanımı, tahlilin yapıldığı zaman gibi farklı parametrelere göre değişkenlik gösterebilmektedir. Bu nedenle doğru sonuçlar alınabilmesi için hormon testlerinin doğru zamanda yapılması gerekmektedir.
6- Endokrin belirtileri nelerdir?
Aşırı halsizlik, tansiyon düşüklüğü, kilo kaybı, cilt renginin koyulaşması böbrek üstü bezinin az çalışmasını düşündürebildiği gibi (Addison Hastalığı), aşırı kilo alımı, tüylenmede artış, tansiyon yüksekliği, karında mor renkli kalın çatlaklar da böbrek üstü bezinin bazı bölgelerinin fazla çalıştığına işaret edebilir. Adet düzensizliği, göğüslerden süt gelmesi, libidoda azalma hipofiz bezi hastalıklarından prolaktin hormonunun aşırı salgılanması ile ilişkili olabilir. Ellerde, ayaklarda büyüme, aşırı terleme yine hipofiz bezinden aşırı büyüme hormonu fazlalığına bağlı olabilir.
